Titel: γνῶθι σαυτόν – Plato over de menselijke natuur
Auteurs: Charles Hupperts en Jori Castricum
Verschijningsdatum: 7 februari 2023

Inleiding

“Het wezen van de mens” is het thema van het centraal examen Grieks 2024. Ook dit jaar verzorgt Eisma hiervoor de eindexamenbundel. Op het menu staan passages uit Plato’s Protagoras, Symposium, Phaedrus, Politeia en Gorgias. De auteurs, Charles Hupperts en Jori Castricum, hebben een volledige uitwerking verzorgd van de syllabus voor het CE Grieks. In dit artikel wordt de inhoud en opzet van de bundel nader toegelicht.

Opzet van het pensum en cultuurhistorische inleidingen

De leerlingen worden in de bundel meegenomen in de chronologische ontwikkeling van Plato’s denken en ze worden daarbij ondersteund bij het lezen van de pensumteksten. Het boek munt uit door zijn heldere inleidingen over het gedachtegoed van Socrates en Plato en door zijn toelichtingen bij de teksten van Plato. Deze zijn met zorg en veel kennis van zaken samengesteld en maken dat de vaak lastige teksten voor de leerlingen inzichtelijk en begrijpelijk worden. Ook is aandacht besteed aan de relevantie van de opvattingen van Socrates en Plato voor jonge mensen van nu. Het boek bevat veel vragen die ervoor zorgen dat de leerlingen dieper op de stof ingaan. 

Hoofdstuk	Inhoud
1	In hoofdstuk 1 volgt, na het schetsen van de historische context, een inleiding op het leven van Socrates en Plato. Dit is inclusief een bespreking van bronnen voor onze kennis over Socrates (Aristophanes en Xenophon).
2	Hoofdstuk 2, een inleiding over de presocraten, begint met de ontwikkeling van de filosofie en wetenschap in de Griekse wereld. Er wordt ingegaan op de Jonische Natuurfilosofen, Heraclitus, Parmenides en Pythagoras.
3	Daarna in hoofdstuk 3 worden de sofisten en het denken van Protagoras toegelicht. Dit gebeurt aan de hand van de voorgeschreven passage in vertaling uit de Protagoras, de mythe over het ontstaan van de mens. Het hoofdstuk legt uit in welk opzicht deze ontstaansmythe een rechtvaardiging inhoudt van de democratie.
4	In hoofdstuk 4 maken wij kennis met Gorgias. Na een inleiding over deze sofist volgt de eerste voorgeschreven Griekse passage uit de Gorgias die (net als de Protagoras) behoort tot de vroege socratische dialogen. Deze eerste Griekse tekst is ten behoeve van de leerling wat ruimer van aantekeningen voorzien. Er wordt ook helder uiteengezet op welke manier deze passage is ingebed in de discussie die Socrates houdt met Gorgias, Polus en met name met Callicles. Bovendien wordt uitgelegd waarom Socrates zo fel reageert op de denkbeelden van deze sofisten.
5	In hoofdstuk 5 wordt de focus verder verlegd naar Socrates en wordt zijn filosofisch denken uiteengezet.
6 –  9	Vervolgens volgen in hoofdstuk 6 tot en met 9 de voorgeschreven passages uit het Symposium,waarbij Eros een grote rol speelt. Gelezen worden de Aristophanesrede, de geboorte van Eros bij monde van Diotima/Socrates en de Alcibiadesscène. De hoofdstukken zijn voorzien van een toelichting op de thematiek en structuur van het Symposium en de persoon van Alcibiades.
10	In hoofdstuk 10 wordt het filosofisch denken van Plato uiteengezet. Duidelijk wordt dat het denken van Plato direct aansluit op dat van Socrates (besproken in hoofdstuk 5). Er wordt kennisgemaakt met de Ideeën- ofwel Vormenleer.
11 – 13	Hoofdstuk 11, 12 en 13 bevatten de voorgeschreven passages uit de Politeia (de discussie over rechtvaardigheid en onrechtvaardigheid met de mythe van Gyges en de ring, de kritische bespreking van het godsbeeld bij de dichters en de grotvergelijking). Aan de hand van deze drie hoofdstukken krijgt de leerling een goed beeld van de inhoud van de Politeia. Verder is de betekenis van de grotvergelijking uitgebreid toegelicht en in verband gebracht met de filosofie van Plato, met name de Ideeënleer.
14	In hoofdstuk 14 wordt de voorgeschreven passage uit de Phaedrusgelezen in vertaling (gedeelte van de palinode), die handelt over de onsterfelijkheid van de ziel en de anamnese. Deze moeilijke passage wordt in de voetnoten uitgebreid toegelicht.
Algemene opdracht	Nadat er kennis is gemaakt met de standpunten van Socrates, Plato en andere filosofen over de natuur van de mens en het functioneren van de mens in de samenleving, kan het pensum worden afgerond met een discussie. Achterin in het lesboek zijn stellingen opgenomen aan de hand waarvan leerlingen de dialoog aan kunnen gaan over de verschillende bestudeerde thema’s.

Gebruiksgemak

Wat u kunt verwachten bij het werken uit de Examenbundel Plato van Eisma:

• Een volledige uitwerking van de syllabus voor het eindexamen Grieks 2024. Het pensum is samengesteld uit teksten van verschillende dialogen van Plato met als rode draad het wezen (oftewel de natuur) van de mens.
• Een uitgebreide annotatie bij de Griekse teksten, die direct onder of naast de Griekse teksten is geplaatst. Doorgaans bevinden zich op een linker- en rechterpagina de Griekse tekst met de aantekeningen en de vragen. Bij de annotatie is in principe uitgegaan van de Attische basiswoordenlijst van Logos. De eerste Griekse tekst (die uit de Gorgias) is wat ruimer geannoteerd.
• Ook de teksten in vertaling zijn, waar nodig, van commentaar voorzien. De moeilijke passage uit de Phaedrus is in de noten uitgebreid toegelicht.
• Veel vragen en opdrachten bij de Griekse teksten en de teksten in vertaling.
• Een groot en rijk aanbod aan illustraties.
• Een reeks van stellingen aan de hand waarvan de leerlingen op centrale punten van verschillende filosofen, binnen het thema van het pensum, moeten reageren en met elkaar in discussie kunnen gaan.
• De auteurs hebben ervoor gekozen om geen receptieteksten in het boek zelf op te nemen. Deze zijn in de syllabus niet voorgeschreven. Bovendien is de hoeveelheid stof die de leerlingen bij dit examen moeten beheersen, erg groot. Het leek de auteurs verstandiger om gerichte commentaren te leveren bij de moeilijke teksten die de leerlingen voor het examen moeten kennen. Wel zal er via de website een digitaal te downloaden document met teksten voor de filosofische en literaire receptie van Plato beschikbaar komen.

Hulpmiddelen

Voor de leerling:

• Basiswoordenlijst. In hoofdstuk 17 is op basis van het pensum per (deel van een) passage een samengestelde lijst basiswoorden opgenomen. Deze woorden kan de leerling vooraf aan het vertalen leren. Daarnaast is er bij het lesboek een los katern met de basiswoorden in alfabetische volgorde bijgesloten, zodat de leerlingen makkelijk woorden op kunnen zoeken tijdens het vertalen.
• Griekse teksten. Ook krijgen de leerlingen een katern met de Griekse teksten, inclusief inhoudsopgave. Deze teksten zijn opgemaakt met een extra grote regelafstand, zodat zij gemakkelijk hun aantekeningen en vertalingen in dit katern kunnen maken. Elke paragraaf neemt één pagina in beslag.
• Achterin het lesboek:
  o Een overzicht van het taaleigen van Plato en de stijlmiddelen die Plato gebruikt, met voorbeelden uit het pensum.
  o Onthoudblokken waarin de belangrijkste items uit de Griekse grammatica worden herhaald.
  o Veertien proefvertalingen met annotaties afgestemd op het Woordenboek Grieks-Nederlands van Eisma.
  o Uitgebreide literatuurlijst.
  o De tekst van de syllabus.

Voor de docent:

• Docentenboek. In het docentenboek zijn de werkvertalingen bij de Griekse teksten en de antwoorden op de vragen en opdrachten uit het lesboek opgenomen. Ook vindt u hier de CvTE-minimumlijst en de CvTE-lijst van stilistische middelen met voorbeelden.
• Proefvertalingen. Naast de 14 proefvertalingen in het lesboek, bevat het docentenboek 11 extra proefvertalingen voorzien van annotaties en werkvertalingen.
• PowerPoint. Zoals elk jaar zijn er PowerPointpresentaties beschikbaar om in te zetten tijdens de les. Hierin worden de pensumteksten behandeld, inclusief analyses van lastige zinnen.
• Digitaal materiaal. Voor docenten die met onze bundel werken is het volgende digitale materiaal beschikbaar als PDF- en Word-bestand: de Griekse teksten, proefvertalingen, basiswoorden per les, de alfabetische woordenlijst en receptieteksten.

Over de auteurs

Dr. Charles Hupperts
Charles Hupperts doceerde aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij onderzoek deed naar het werk van Plato. Hij was docent klassieke talen en is auteur van vele schoolboeken GLTC. In 2000 is hij op het Symposium van Plato gepromoveerd.

Drs. Jori Castricum
Jori Castricum is docent klassieke talen en onder meer auteur van de innovatieve lesmethode Minerva en het boek Vrijheid en Gelijkheid.

Contact

Wilt u meer weten over de examenbundels van Eisma? Neem dan contact op met onze educatief adviseur Anne Brink, [email protected], of 06 – 10 656 788. Of bestel nu uw exemplaar van de Eindexamenbundel Grieks CE2024